سینماگران و ارشاد ؛ از دعوای جنجالی تا لزوم بازسازی حرمت از دست رفته

 عصرایران ؛ مهیار زاهد - وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تبع وظایفی که در حیطه سازمانی اش تعریف شده است، به ناچار در برابر برخی از تفکرات و جریانهای موجود در سینما همواره ایستادگی کرده و می کند. این مهم امری لایتغیر در امور این وزارتخانه محسوب می شود.

اما در تمامی این سالها کمتر و یا بهتر بگوییم به ندرت دیده شده است که ارشاد و خصوصا مقامات بلند پایه آن در برابر اظهار نظرهای هنرمندان سینمایی موضع گیری رسمی کنند بدین سان که همواره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آرام و بی صدا به کارکرد خود ادامه داده و هر بار در برابر اعتراض ها و سخنان تند احتمالی خانواده سینما سکوت اختیار کرده و یا حداکثر به صدور جوابیه ی در حد برشمردن چرایی و مستندات قانونی عملکرد مورد اعتراض خود بسنده کرده است.
به عبارت دیگر این وزارتخانه طی سالهای گذشته برای جامعه سینمایی کشور اغلب وزارت سکوت بوده است و در برابر گله ها و سخنان سینماگران صرف نظر از شیب تند و کند سخنانشان تنها چشم بر هم گذاشته است. هر چند در پاره ای از اوقات به روش هایی دیگر از خجالت آنها در آمده باشد!

لذا هرگز اینگونه نبوده است که معاونت سینمایی و سمعی بصری ارشاد در برابر سینماگران، مظلوم و مهجور مانده باشد بلکه پاسخی اگر بود در عمل و در زمان صدور پروانه نمایش و یا تنظیم سبد حمایتی این وزارتخانه اعمال شده است نه در سخنانی رسمی و در برابر انظار عمومی!

از طرف دیگر جامعه سینمایی تا چندی پیش کمتر پا به عرصه تقابل و یا رویارویی علنی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته بود.

همیشه گلایه هایی در میان بود اما این شکوه ها اغلب به جریان هایی چون عدم صدور پروانه نمایش و یا عدم حمایت ارشاد باز می گشت از این رو کمتر دیده می شد که سینماگران در مقایسه با دیگر اقشار هنری چون نویسندگان در هر فرصتی باد انتقاد و نارضایتی خود را نثار این وزارتخانه کنند. شکایتی اگر بود به دور از چشمان افکار عمومی و رسانه ها به میان آمده و مطرح می شد اینگونه بودکه طی سالهای نه چندان کوتاهی طرفین علی رغم اختلاف های موجود دست کم احترام یکدیگر را نگه داشته و تعاملی نسبی را پدید آورده بودند که شاید بتوان حتی بخشی از پیشرفت سینمای ایران در سطح جهان را مرهون این تعامل دانست ، چیزی که درسایر هنرهای ایران کمتر دیده شده است.

با این وصف اگرچه سخنان اصغر فرهادی در جشن خانه سینما رخدادی چندان بدیع و غریب نبود، بی شک موضع گیری صریح و بی پرده شمقدری در سمت معاونت سینمایی وزارت ارشاد امری نادر و کم نظیر و از آن بیشتر ورود شخص وزیر به این ماجرا واقعه ای بی نظیر بود ورنه لغو مجوز "جدایی نادر از سیمین" به تنهایی ماجرایی نبود که تا این حد جنجال آفرین و خبرساز شود.

اما موضع گیری صریح شمقدری و سخنان بعدی وزیر ارشاد پس از لغو مجوز فیلم فرهادی رابطه طرفین را وارد فصل جدیدی کرد. به واقع نمی توان گفت سیاست "کج دار و مریز" ارشاد که تا پیش از این ادامه داشت بیشتر صواب و به حق بود یا اقدامات بدیع و غافلگیرانه مسئولین کنونی آن؛ به هر روی چه به مذاق سینماگران و سینمادوستان خوش بیاید یا نیاید و چه ارشادی ها بخواهند و نخواهند برای این وزارتخانه "وظایفی تعیین شده" است که نمی تواند از انجام آن باز ماند. اما در این مقوله دیگر بحث بر سر این نیست که ارشاد چه می کند بلکه مسئله اصلی بر سر چگونگی انجام آن است. اجرای مقررات و سکوت و یا اجرای مقررات و دفاع با صدای بلند از آن؟

هر چند که نگاهی به جعفری جلوه و حیدریان و ... که حتی بعضا در گرفتاریها به عیادت سینماگران نیز می رفتند نشان از آن دارد که در زمان معاونتهای پیشین همدلی بیشتری را بین سینما و ارشاد شاهد بوده ایم که اینک در زمان معاونت شمقدری نه تنها دیگر اثری از آن به چشم نمی آید که رفته رفته به تقابلی جدی بدل می شود.

در واقع شمقدری، حسینی، عسگرپور، فرهادی و حتی کیارستمی به اتفاق هم دری را گشودند که دیگر به همین آسانی بسته نخواهد شد. دری که سالها دو طرف نگهبان آن بودند که مبادا که به خبط باز شود.

در این میان سخنان وزیر ارشاد هرچند به ماجرای فرهادی خاتمه داد اما به آتش کدورت های طرفین افزود بدینسان که حسینی نوک تیز پیکان انتقادات خود را متوجه مسئولین و ریاست خانه سینما کرد و این سیاست، تنش موجود را ریشه ای تر کرد.

سیدمحمد حسینی در سخنان خود اهالی فرهنگ و هنر و به ویژه سینما را از ورود به مباحث سیاسی برحذر داشت اما در ادامه سخنان خود تلویحا به عسگرپور، مدیرعامل خانه سینما اشاره کرد و برای او خط و نشان کشید : "ما کاری به سابقه افراد نداریم. بعضی از کسانی که سر سفره این نظام نشسته‌اند حالا ادعا می‌کنند که "ما الان در یک محاصره اقتصادی هستیم". ما فعلاً سکوت کرده‌ایم اما اگر لازم باشد تمام موارد و مستندات را در این زمینه بیان می‌کنیم." آقای وزیر سپس فرهادی و دیگر هنرمندان سینما را خارج از ماجرا گذاشت تا به گونه ای مشخص شود که از این پس جنگ ارشاد با مدیران تشکل های صنفی سینماگران خواهد بود. "فرهادی مسئله ما نیست مسئله ما کسانی است که به صورت سازماندهی شده دارند ارزشهای اسلامی را زیر پا می‌گذارند."

حسینی در برخورد تهاجمی خود پا را از این هم فراتر گذاشت و با اشاره به سرگذشت غم انگیز انجمن صنفی روزنامه نگاران، شمشیر را برای خانه ی سینما از رو بست.

اینچنین بود که محمد مهدی عسگرپور، مدیرعامل خانه سینما و رییس هیئت مدیره این تشکل صنفی نیز کوتاه نیامده و برای اولین بار پیرو اظهارات وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نامه‌ای را خطاب به وی منتشر کرد که دیگر پلی برای بازگشت دو طرف، پشت سرشان باقی نماند.

عسگرپور صریحا در نامه خود وزیر ارشاد را ناکارآمد و بی خبر از مباحث تخصصی هنر نامید و حتی گفت: "تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد".

رئیس جدی ترین انجمن صنفی سینماگران کارنامه کاری یک ساله ی وزیر را سرشار از ناکامی دانست: "متأسفم که باید بگویم جنابعالی به هیچ عنوان امکان تسلط پیدا کردن به موضوعات مختلف تحت مسوولیت‌تان را فراهم نکردید. هم شما هم خدایتان و تا حدی امثال ما می‌دانیم که حداقل در حوزه سینما تعداد نشست‌های جدی و تخصصی‌تان با دست اندرکاران به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.
ما در این یک سال گذشته کدام جمله مشفقانه (نمی‌گویم پدرانه که امکانش را از خود سلب کرده‌اید) از شما یا مشاور و معاونان‌تان شنیدیم؟ کدام حرکت شما در جهت تقویت نهاد صنفی بوده؟ به جز حذف افراد حاضر که به گواه مکتوبات و درخواست جلسات سعی در تعامل با شما بودند به چه اندیشیدید؟ "

و اما این جملات پایانی نامه عسگرپور است که نگرانی برای آغاز تنشی فراگیرتر و بزرگتر بیشتر می کند:
"لطفاً درنگ نکنید؛ اسنادی که می‌خواهید بعدها منتشر کنید را الان منتشر کنید. شاید برای ما هم اشتیاقی فراهم شود تا فهرست کمکهایی که به برخی از خودی‌هایتان شده را منتشر کنیم."

بدین ترتیب آن سبو بشکست و آن پیمانه ریخت و به نظر می رسد که از این پس با برداشته شدن حریم نامرئی میان هنرمندان سینمایی و وزارت ارشاد، سینمای ایران حاشیه ها و تنش های بیشتری را بر خود ببینند که این می تواند از یک سو تکلیف طرفین را روشن و یکسره کرده و از سوی دیگر سینمای کشور را به بیراهه هدررفتن انرژی و کشاکش های حاشیه ای وارد کند.

در این میان نکته دیگری نیز در خور توجه است و آن این که به محض شروع این جنجال با موضع گیری شمقدری ، دیگر چهره ها از هر دو طرف به این تنش دامن زده و آتش را گسترده تر کردند. در حالیکه در این ماجرا به هر شکل که بنگریم جای آن بود که کسانی پا در میانی کرده و هم صنفان خود را به آرامش و مصالحه دعوت کنند. چه چیزی باعث شد که به محض وقوع جرقه ای همه بغض خشم و نارضایتی خود را رها کنند؟

گویی دلهای دو طرف ازمدت ها قبل و از مسائل بس کهن تری چرکین بوده است که با تک تیری همگی رگبار انتقادات خود را گشودند. به نظر می رسد ریشه ناراحتی ها در این حقیقت باشد که شمقدری و حسینی نتوانستند رابطه ای نزدیک تر با سینماگران برقرار کنند و این بیشتر نقطه ضعف وزارت ارشاد کنونی است چرا که این سینماگران همان سینماگران سالهای پیشین هستند و همان می کنند که کرده اند.

حال این رابطه زخم خورده را باید آرام آرام به آرامش بازگرداند. اعتماد در حال حاضر ضروری ترین واژه ای است که در این میان باید در پی آن بود.

احیای حرمت های گذشته چندان آسان نخواهد بود اما گام نهادن در این مسیر به مراتب بهتر از دویدن در جاده پرشیب فعلی است.

صدور مجوز ادامه فیلمبرداری "جدایی نادر از سیمین" فرخنده تصمیمی بود که وزارت ارشاد از خود نشان داد تا شاید اولین گام را برای بستن درِ تنش برداشته باشد هر چند که تعارض آشکار این عمل با اقدامات و موضع گیری هفته های گذشته ی معاونت سینمایی وزارت ارشاد خود نقطه ی ضعفی در کارنامه مدیریت این نهاد به حساب می آید ؛ نقطه ضعفی که احتمالا نظر به التهاب موجود میان سینما و ارشاد در شرایط فعلی همگان از آن چشم خواهند پوشاند.