آشنايي با رشته و حرفه دامپزشكي

14 مهر ماه در تقويم رسمي كشورمان، روز دامپزشكي نامگذاري گرديده و سبب اين نامگذاري هم پيشينه ايرانيان در توجه به حيوانات در اين روز بوده است. در كنار اين مناسبت ملي، جهانيان هم آخرين شنبه آوريل هر سال را بعنوان روز جهاني دامپزشكي گرامي مي‌دارند و امسال در كشورمان همگام با شعار جهاني مبني بر {جهان واحد،‌ سلامت واحد : در گرو همكاري بيشتر دامپزشكان و پزشكان} اهتمام ويژه‌اي به تبيين ضرورت همكاري بهتر و بيشتر پزشك و دامپزشك در ارتقاء بهداشت عمومي صورت مي‌گيرد.
 
اهميت و ضرورت اين همكاري و رابطه متقابل زماني مشخص مي‌شود كه بدانيم 60 درصد بیماری‌های عفونی، بین حیوان (چه اهلی و چه وحشی) و انسان مشترك بوده، 75 درصد بیماری‌های نوپدید منشاء حیوانی داشته و 80 درصد عوامل بیماری‌زا که به عنوان عوامل بالقوه بیوتروریستی شناخته می‌شوند از حیوان به انسان قابل انتقال هستند.

دكتر عليرضا مصداقي‌نيا (معاون بهداشت وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي) در اين زمينه مي‌گويد :‌ دامپزشکان نقش بسیار مهمی در بهداشت دارند. تعداد قابل توجهی از بیماریهای عفونی بین انسان و دام مشترک هستند و بسیاری از آنها در کشور ما هم متأسفانه وجود دارد و به همین دلیل هم نقش دامپزشک بعنوان پایه اساسی بهداشت جامعه مشخص می‎شود.
 
دكتر عليرضا مصداقي نيا
 
يكي از مصاديق برجسته و ارزشمند همكاري و خدمات مؤثر دامپزشكان در بهداشت عمومي را بايد مرحوم پروفسور ميرشمسي دانست كه اكنون در آستانه دومين سالگرد فقدان آن استاد بزرگ هستيم. دکتر سید حسین میرشمسی متولد 1293 در اصفهان و متوفی به آذر 1387، دامپزشک مشهوری بود که علاوه بر ایفای نقش مؤثر در تولیدواکسن‎های مختلف دامی، به دلیل انتقال دانش فنی ساخت واکسن‎های انسانی نظیر فلج اطفال ، سرخجه ، اوریون به ایران و بنیانگذاری تولید واکسن‎های انسانی در مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‎سازی رازی "پدر علم واکسن ایران" لقب گرفت و مفتخر به دریافت نشان درجه یک پژوهش شد. جالب آنکه یکی از بزرگترین متخصصین واکسن‎شناسی کشورمان – دکتر عباس شفیعی -  که وی نیز از دامپزشکان مطرح و چهره‎ ماندگار است از نجات یافتگان واکسن‎های ساخته مرحوم پروفسور میرشمسی و هم‎اینک خوشبختانه در قید حیات است.
 
گستره دامپزشكي از مزرعه تا چنگال
 
رشته دامپزشکی در کشورمان سه مقطع اصلی دانشگاهی دارد. عده‌ای از دانشجویان با طی دوره دو ساله در مقطع کاردانی دامپزشکی ، برخی با گذراندن دوره چهار ساله در مقطع کارشناسی علوم آزمایشگاهی دانش‌‎آموخته می‌شوند و بعضی هم پس از شش سال تحصیل به درجه دکتری دامپزشکی نائل می‌آیند. بدیهی است دکتر دامپزشک مسئولیت اصلی تیم پیشگیری ، درمان و نظارت بهداشتی را به عهده دارد و بقیه با عنوان (سایر رده‌های دامپزشکی) اعم از کاردان و تکنسین و غیره زیر نظر وی به فعالیت می‌پردازند. هرگونه فعالیت درمانی و واکسیناسیون هم مستلزم اخذ پروانه از سازمان دامپزشکی و نظام دامپزشکی بعنوان ناظرین حاکمیتی و صنفی است.

آنچه معمولاً پس از شنیدن عبارت دامپزشک به ذهن متبادر می‌شود وظیفه درمان بیماریهای حیوانات است که گرچه وظیفه‌ای بسیار ارزشمند ، اخلاقی و مهم است اما وظایف بسیار مهم دیگری هم به عهده دامپزشک گذاشته شده که آشنایی با آنها، نقش دامپزشکان در تأمین بهداشت عمومی را بیشتر نمایان می‌سازد.
 
پیش از شرح این وظایف خوب است بدانیم دکتر دامپزشک توانایی رسیدگی به امور معاینه ، پیشگیری و درمان بیماری‎های حدود 60 گونه حیوان اعم از دام‌های بزرگ (شامل گاو ، گوسفند و بز ، اسب ، شتر و غیره) ، حیوانات خانگی (نظیر سگ ، گربه و غیره) ، پرندگان (اعم از طیور صنعتی نظیر مرغ گوشتی و تخمگذار و پرندگان خانگی نظیر طوطی ، قناری وغیره) ، خزندگان ، آبزیان (نظیر ماهی) و غیره را دارد و قادر است اعمال جراحی مختلف نظیر سزارین ، ارتوپدی ، دستگاه گوارش ، چشم و غیره را انجام دهد. هم اکنون تعداد قابل توجهی هم در رشته‌های متعدد فوق دکترا (تخصص) نظیر جراحی ، مامایی و بیماری‌های تولید مثل ، بیماری‌های داخلی ، رادیولوژی و سونوگرافی ، علوم مختلف پایه و غیره مشغول به تحصیل هستند.
 
یکی از وظایف مهم دامپزشکان در ارتباط با بهداشت عمومی ، تلاش برای پیشگیری از بروز و شیوع بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان است. از آمارهایی نظیر اشتراک نیمی از عوامل بیماریزای انسانی با حیوانات و منشاء دامی نزدیک به هفتاد درصدی بیماریهای نوپدید که بگذریم حتماً نام بیماری‌هایی نظیر تب مالت ، هاری ، کیست هیداتید و نظایر آن را شنیده‌‎اید و کافی است بدانید کنترل این بیماری‌ها مرهون تلاش دامپزشکان است.
 
از دشوارترین شرایط کار در مرزهای کشورمان به ویژه در زمستان و سرمای زیر صفر درجه برای پایش مستمر و نظارت بر مبادی ورودی و ضدعفونی وسایل حمل و نقل برای جلوگیری از بروز آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان گرفته تا تلاش بی وقفه در واکسیناسیون حیوانات خانگی علیه بیماری هاری و تجویز داروها و اقدامات پیشگیرانه برای پیشگیری و درمان بیماری‌های مختلف عفونی و انگلی قابل انتقال از حیوان به انسان طیف وسیع نقش دامپزشکان در تأمین بهداشت عمومی را روشن می‌سازد.
 
برای هر خانواده از صبح تا شام و حداقل در سه وعده اصلی غذایی بسیار مهم است که مواد غذایی را سالم دریافت و مصرف کند. اگر بخواهیم نقش دامپزشک در تأمین بهداشت مواد غذایی را توضیح دهیم باید به عبارت مشهور (از مزرعه تا چنگال یا میز غذا) اشاره کنیم. بسیاری از مردم در شهرها اطلاع ندارند که آنچه در سفره آنان با منشاء دامی وجود دارد و با خاطری آسوده از سلامت و بهداشت ماده غذایی آن را مصرف می‎کنند حاصل نظارت و تلاش مستمر دامپزشک است.

انواع گوشت از گاو و گوسفند گرفته تا مرغ و ماهی و منابع پروتئینی دیگر و همچنین شیر و انواع فرآورده‌های لبنی که حجم عمده‌ای از غذای روزانه مردم را از صبحانه تا شام تشکیل می‎دهند با نظارت مستقیم دامپزشکان به دست مصرف‌کننده می‌رسند. حضور دامپزشکان حتی بصورت شبانه در کشتارگاه‌ها و بازرسی و نظارت‌های روزانه و مستمر آنان از مزارع پرورش انواع دام ، طیور و آبزیان و پایش مداوم وضعیت بیماری‌های قابل انتقال از انواع حیوانات به انسان و نظارت‌های مداوم بر مراکز تولید ، عرضه و بسته‌بندی انواع مواد پروتئینی و غذایی با منشاء دامی مؤید نقش بسیار مهم و پررنگ دامپزشکان در تأمین بهداشت مواد غذایی و بهداشت عمومی است.
 
دامپزشكي همه چيزش پزشكي است
 
استاد دكتر حسن تاج‌بخش از چهره‌هاي ماندگار كشورمان و مؤلف كتاب گرانسنگ تاريخ دامپزشكي و پزشكي ايران درباره رشته دامپزشكي معتقد است :‌ دامپزشکی پزشکی دام است و همه چیزش پزشکی است ، یعنی پزشک زبان دامپزشک را می داند و برعکس و یک علومی است مشترک. مثلاً علم میکروبیولوژی علمی نیست که پزشکان عنایت کرده باشند به دامپزشکان یا بالعکس! علمی است که به همان نسبت که پزشکان در ایجادش دخالت داشتند دامپزشکان هم دخیل بوده اند. پاستور که از بزرگترین میکروب شناسان است شاگردانی از پزشکان و دامپزشکان داشت. یا مثلاً در مورد واکسن ب.ث.ژ کالمت پزشک و گرن دامپزشک مؤثر بوده اند. انگل شناسی همینطور! بسیاری از اساتید دانشکده های پزشکی شاگردان بنده در ایمنی شناسی و باکتری شناسی بوده‏اند.
 
ماحصل مصرف فرآورده غيرسالم مراجعه به پزشك است
 
این همکاری و هماهنگی هم در آموزش پزشکان و هم در ارتقای سطح بهداشت جامعه مهم است. زیرا بسیاری از فرآورده‎هایی که انسان مصرف می‎کند و از این طریق به بیماری مبتلا می‌شود نیازمند نظارت دامپزشکان است و این عزیزان هستند که باید از سلامت این فرآورده‎ها به ما اطمینان بدهند. ماحصل مصرف فرآورده غیرسالم ایجاد بیماری در انسان و مراجعه به پزشک است و بنابراین همیاری و همکاری بین دامپزشکان و پزشکان لازم و ضروری است. به همین علت در اداره زئونوزهای وزارت بهداشت سه دامپزشک و یک پزشک با یکدیگر همکاری داریم.
 
دامپزشكان  در عرصه سياست ،‌ فرهنگ ، ادبيات ، ورزش و اختراع
 
از كاشف ميكروب سالمونلا (دكتر دانيل المر سالمون) ، نوكارديا (دكتر ادموند نوكارد) و واكسن ب.ث.ژ (دكتر گرن (دامپزشك) با همكاري دكتر كالمت (پزشك)) كه و نظاير آن كه همگي دامپزشك بوده‌اند كه بگذريم،‌ دامپزشکان کشورمان علاوه بر حرفه خود و كسب افتخارات و خدمات علمي نظير نقش برجسته دكتر مجدزاده در تدوين نقشه جامع سلامت كه به تقدير وزير محترم بهداشت از وي انجاميد و حضور مؤثر دامپزشكان متخصص نظير دكتر هلاكوئي ،‌ دكتر جواديان و غيره در زمينه اپيدميولوژي، بهداشت،‌ انگل‌شناسي، علوم آزمايشگاهي و غيره و ايفاي نقش برجسته در تحقيقات پژوهشكده رويان و توليد ناي مصنوعي و ساخت انواع واكسن‌ها،‌ در عرصه سیاست، فرهنگ، ورزش ، هنر و ادبیات نیز به شهرت‎ها و افتخارات متعددی رسیده‎اند و منشاء خدمات بوده‎اند. از ریاست دفتر رئیس مجلس شورای اسلامی در مجلس پنجم و دبیری شورایعالی انقلاب فرهنگی در حال حاضر گرفته تا نمایندگی مجلس شورای اسلامی در مجلس هشتم و مديريت حوزه رياست وزارت نفت و نيرو در ساليان متمادي گذشته تاكنون و حضور بعنوان کارشناس دادگستری و قوه قضائیه و همچنين حضور دامپزشکان در صحنه ورزش‎هایی نظیر کشتی، اسکی روی چمن و غیره و کسب مقام کشوری و بین‎المللی در قالب تیمی و بصورت انفرادی از جمله این افتخارات و خدمات آنان است.
 
مشهورترین دامپزشک عرصه تلویزیون را هم باید دکتر محمد نظری مجری باسابقه صدا و سیما دانست، هر چند بجز عرصه فیلم‎سازی که برخی دامپزشکان به آن اهتمام ورزیده‎اند ، گویندگی رادیو و دوبلاژ هم چهر‌ه‎هایی مشهور از بین دامپزشکان نظیر دکتر جوان و دکتر ممدوح را به خود می‎بیند. در عرصه ادبیات از مرحوم دکتر قیصر امین‎پور که مدتی کوتاه مهمان و مشغول تحصیل در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران بوده که بگذریم ، دکتر بهروز یاسمی هم اینک در جمع‎ شعرا و نقد ادبی فردی شناخته شده است و دکتر مازيار نصرتی هم در عرصه طنز ادبی مشهور است. در شاخه‏های دیگری از هنر نظیر مجسمه‎‏سازی و موسیقی نیز دامپزشکانی نظیر دکتر کنگرانی و دکتر صالحی شهره‎اند.
 
در این بین دامپزشکان جوانی هم ره صد ساله را یک شبه پیموده و در عنفوان جوانی به ماندگاری رسیده‎اند. دکتر کامران معتمدی مجری پروژه بزرگ تولید داروی ایرانی (آنژی پارس) برای مبتلایان به زخم پای ناشی از دیابت از جمله این دامپزشکان جوان است. جالب آنکه در عرصه بین‎المللی هم صرفنظر از رکورد بلندقدترین مرد دنیا که اخیراً به یک دامپزشک متعلق بود بسیاری از مردم جهان با نام یک دامپزشک مشهور و اختراع مهم او در قالب (تایر دانلوپ) آشنا هستند. دکتر دانلوپ در ضمن کار دامپزشکی و طی مسیرهای صعب العبور متوجه شد که چرخهای چوبی برای تردد در جاده ها  و مسیرهای عبور مردم مناسب نیستند و مشکلاتی ایجاد می‌کنند و همین باعث اختراع نوعی از تایر شد که جهانیان آنرا به نام تایر دانلوپ می‎شناسند.
 
چهره‎ های ماندگار عرصه دامپزشکی (برگزیدگان هفت دوره همایش بین‎المللی چهره‎ های ماندگار)

 
ردیف بالا (راست به چپ) :
دکتر بابامخیر(در زمینه آبزیان) – دکتر اسلامی (در زمینه انگل‎شناسی) – دکتر تاج‎بخش (در زمینه میکروبیولوژی) – مرحوم پروفسور میرشمسی (پدر علم واکسن ایران)
ردیف پایین(راست به چپ) :
مرحوم دکتر نقشینه (در زمینه پاتولوژی) -  دکتر شفیعی (در زمینه واکسینولوژی) – دکتر نادعلیان (در زمینه بیماریهای داخلی دامهای بزرگ) – دکتر شیمی (در زمینه میکروبیولوژی)