رمزگرداني در يكي ديگر از شاهكارهاي خالق

حافظه به گروهي از فرآيند‌هاي رواني و مغزي اطلاق مي‌شود كه با استفاده از آنها، فرد تجارب و ادراك‌هاي مختلف را ذخيره و آنها را يادآوري مي‌كند. فرآيند حافظه سه مرحله دارد كه به رمزگرداني، اندوزش و بازيابي موسومند. در مرحله اول يعني رمز گرداني، اطلاعات فيزيكي به نوعي رمزِ قابل قبول براي حافظه تبديل مي‌شوند. (مانند رمزهاي ديداري، شنيداري، گفتاري و معنايي). اندوزش عبارت است از نگهداري اطلاعات رمزگرداني شده و بازيابي، فرآيندي است كه به كمك آن، اطلاعات، هنگام نياز از حافظه فرا خوانده مي‌شوند.

از سوي ديگر حافظه انسان به دو نوع كوتاه مدت(Short-Term Memory) و بلند مدت(Long-Term Memory) تقسيم مي‌شود. در برخي منابع، به نوع سوم حافظه يعني حافظه حسي (Sensory Memory) نيز اشاره شده است.

برخي افراد داراي حافظه تصويري اند. از نظر واژه شناسي، حافظه تصويري همان (تصوير سازي پسين)است. يعني تصويري که پس از حذف تصوير واقعي در ذهن ساخته مي‌شود. بر اين اساس، هر فردي پس از آن که به يک عکس يا يک صفحه از يک کتاب نگاه کرد، مي‌تواند آنچه را که ديده است، به صورت تصوري توصيف کند. در واقع،آن فرد مي‌تواند عکس يا مطالب کتاب را به طور ذهني بررسي و اطلاعات جديدي دريافت کند. برخي افراد مي‌توانند کار را با خلاصه‌هاي درسي انجام دهند.

تصوير سازي يا تصوير سازي ذهني،بيش از بزرگسالان، در بين کودکان رايج است. کساني که به آسيب مغزي دچار شده‌اند هم مي‌توانند به پس تصوير سازي ذهني بپردازند. اين توانايي، روشن کننده کار کرد غير طبيعي مغز است. در عين حال ممکن است افراد متبحر وسالم هم داراي چنين خصيصه‌اي باشند. حدود 10 درصد از کودکان در نقطه اوج بلوغ داراي حافظه تصويري‌اند و در حدود دو درصد از بزرگسالان اين توانايي را دارند. از اين روست که خواندن داستانهاي کودکانه در سالهاي پيش از دبستان نقش مهمي در توسعه حافظه، زبان و توانايي‌هاي حرکتي کودک ايفا مي‌کند.

يک محقق آمريکايي در تحقيقات خود نشان داد که خواندن داستان‌هاي کودکانه در سال‌هاي پيش از دبستان نقش مهمي در توسعه حافظه، زبان و توانايهاي حرکتي کودک ايفا مي‌کند و خواندن اين داستانها حتي از واکسيناسيون کودکان مهمتر است. تيم تحقيقاتي پروفسور بري زاکرمن از دپارتمان کودکان دانشگاه بوستن در تحقيقات خود نشان دادند که خواندن داستان‌هاي کودکانه نقش مهمي در توسعه حافظه، زبان و توانايي‌هاي حرکتي کودکان دارد.به گفته اين محققان، والديني که براي کودکان خود با صداي بلند داستانهاي شبانه مي‌خوانند و با کودکان درباره موضوع کتاب بحث مي‌کنند تحريکات چند حسي فرزندان خود را برمي‌انگيزند. اين حواس شامل حواس بينايي، شنوايي، لامسه و حرکتي است.به علاوه والدين با خواندن داستان از يک زبان پيچيده تر و سازگارتر با ارتباطات گفتاري استفاده مي‌کنند. همين مسئله به غني تر شدن مخزن واژگاني کودک کمک مي‌کند.همچنين حافظه با خواندن کتاب بيشتر تمرين مي‌کند و هر بار که با خواندن کتاب تحريک مي‌شود توانايي قضاوت را توسعه مي‌دهد.به گفته اين محقق، کتابي که براي کودکان خوانده مي‌شود بايد تصوير داشته باشد. تصوير مي‌تواند به تقويت حواس کودک بيافزايد.

اساس زيستي مراحل حافظه

در مراحل مختلف حافظه، ساختار‌هاي متعددي در مغز دخالت دارند. تحقيقات نشان مي‌دهد، در جريان خواندن مطالب يا همان مرحله رمزگرداني، بيشتر نيمكره چپ مغز دخيل است و در جريان فراخواني و يادآوري اطلاعات، بيشتر نيمكره راست مغز فعال مي‌شود. همچنين بخشي از مغز كه به «هايپوكمپ» موسوم است، فقط در حافظه بلند مدت نقش دارد اما تاثيري در حافظه كوتاه مدت ندارد. اين در حالي است كه فرآيند‌هاي مربوط به حافظه كوتاه مدت در مناطق پيشاني قشر مغز رخ مي‌دهند.

مراحل اصلي حافظه

بسته به اينكه اندوزش مطالب براي چند ثانيه (يعني حافظه كوتاه مدت) يا براي مدت طولاني‌تري (يعني حافظه بلند مدت) مورد نظر باشد، شيوه كار مغز متفاوت است. به‌طور كلي مرحله رمز گرداني در حافظه كوتاه مدت به‌صورت رمز صوتي، ديداري و يا شنيداري است، اما در حافظه بلند مدت، اطلاعات به صورت رمز معنايي ذخيره مي‌شوند. براي مثال اگر حرف «ب» در حافظه كوتاه مدت به صورت رمز صوتي ذخيره شده باشد، هنگام يادآوري،ممكن است حرفي كه از نظر صوتي به آن نزديك است يادآوري شود مانند حرف «پ» يا «ف». اما در حافظه بلند مدت، چون رمزگرداني به شكل معنايي صورت مي‌گيرد، هنگام يادآوري ممكن است داده هم معناي آن بازيابي شود ؛ براي مثال اگر فردي در حافظه بلند مدت خود، كلمه «آفتاب» را ذخيره كرده باشد، ممكن است در مرحله بازيابي، كلمه «خورشيد» را يادآوري كند. در مرحله بازيابي اطلاعات نيز تفاوت‌هايي ميان انواع حافظه وجود دارد.

براي بازيابي داده‌هاي ذخيره شده در حافظه، مغز بايد فرايند جست‌وجو را انجام دهد. اين فرآيند در حافظه كوتاه مدت بسيار سريع است، اما در حافظه بلند مدت به عوامل مختلفي از جمله نوع طبقه بندي مطالب در حافظه و مدت زمان سپري شده از اندوزش اطلاعات تا بازيابي آنها، بستگي دارد. يكي ديگر از تفاوت‌هاي انواع حافظه، ميزان گنجايش آنهاست. بررسي‌ها نشان مي‌دهد، گنجايش حافظه كوتاه مدت محدود، يعني بين 5 تا 9 داده و به‌طور متوسط، 7 داده است‌؛ در حالي كه گنجايش حافظه بلند‌مدت، نامحدود است. اين يافته‌ها، دانشمندان را قادر ساخته است، راه‌هايي براي تقويت حافظه، انتقال صحيح داده‌ها از حافظه كوتاه‌مدت به بلند مدت و چگونگي يادآوري مناسب آنها ارائه كنند.

شکل گيري حافظه انسان

پژوهشگران دانشكده پزشكي دانشگاه جان هاپکينز به نحوه شكل گيري حافظه انسان پي برده اند.آنها توانستند، فعاليت‌هاي سلول‌هاي عصبي مغز را در لحظه شكل گيري حافظه ثبت كنند. به گفته متخصصان، يك پروتئين در شكل گيري حافظه، نقش اصلي دارد.بنا بر گزارشي از ساينس ديلي پژوهشگران براي اولين بار توانستند محل دقيق ذخيره حافظه و چگونگي بازسازي آن توسط مغز را شناسايي كنند. آنها در اين تحقيق، فعاليت صدها سلول عصبي را كه در حال بازسازي حافظه در مبتلايان به صرع بودند، ثبت كردند و براي انجام اين كار از الكترودهاي مشابه كه در مغز بيماران كار گذاشته شده بود، استفاده كردند.

محققان در مطالعات خود مولكولي به نام EEF2K را شناسايي كردند كه نقش حياتي در اين زمينه دارد.اين آزمايش‌ها به دو پيامد مهم از تواناي‌هاي ذهن و حافظه انساني منتج مي‌شود: يکي اينکه قطعه‌هاي گيجگاهي و به خصوص هيپوکامپ در نگهداري يادها يا خاطره‌هاي ادراکي و زباني نقش بسيار مهمي‌دارند و ديگر اينکه بسياري از خاطره‌هاي ما در قالب الگوهاي زبان به ياد سپرده و فراخوانده مي‌شوند و شناخت چگونگي پيوند حافظه و زبان بحثي گسترده وجامع در حوزه روان شناسي زبان است که فرا ‌تر از اين مبحث است.

توانايي‌هاي حافظه انسان

حافظه انسان توانايي دارد عکس‌هاي واضحي را از تجربه‌هاي گذشته در ذهن مجسم کند که اين تجربيات ممکن است حتي به بيش از 100 سال برسد اما اخيرا تحقيقات کوچک و شگفت‌آوري در زمينه فرآيندهاي شناختي وجود دارد که با توجه به اين فرآيند شرکت کنندگان مي‌توانند حوادث آينده را به طور روشن و واضح ببينند. محققان دانشگاه واشنگتن از تکنيک‌هاي تصويري مغزهاي پيشرفته استفاده کردند تا خيال بافي و يادآوري تجربيات را در گذشته نشان دهند.

مطالعات به روشني نشان مي‌دهد که شبکه عصبي که در جلوي غشاي مغز است قابل تجزيه نيست. غشاي جلويي مغزي نقش ويژه‌اي را در اجرا کردن و حمل کردن عمل‌هاي گوناگون از قبيل پيش‌بيني، برنامه‌ريزي و بازبيني دارد طي آزمايش‌ها شرکت کنندگان نياز نداشتند تا جزئيات را کشف يا توضيح دهند. اصل تصويرهاي ذهني به وسيله پيام‌هاي ارسالي ذهني استخراج مي‌شود. شبکه‌هاي عصبي با پيام‌هاي مستقيم که مغز دريافت مي‌کند ارتباط مستقيم دارد و مجموعه‌اي از فرآيندها وجود دارد که توانايي دارد تا خيال بافي در آينده را تصوير ساز کند.

بخشي از مغز،که درگير در کار فرا گيري است، در حدود دوتا دوازده ميليون سلول دارد. تا به حال پر استعداد ترين افراد فقط 15 درصد از ظرفيت سلولهاي مغزي واقع در بخش ياد گيري را به کار گرفته‌اند. پس مي‌توان گفت که هنوز حد ياد گيري مشخص نيست. مسئله فراموشي مربوط به ظرفيت مغز نيست. بعضي سلول‌هاي مغزي هر روز مي‌ميرند و سلول‌هاي جديدي هم جايگزين آنها نمي‌شود با اين همه، مشکلات ياد گيري افراد مسن نتيجه بيماري، انگيزه ضعيف و تغييرات جسمي است.

به غير از مسئله سالمندي که سبب تنزل کار آيي مغز مي‌شود، شواهد و مدارک زيادي نشان مي‌دهد که توانايهاي مغزي انسان در اثر کاربري افزايش مي‌يابد و در صورت عدم استفاده، سلولهاي مغز هم مانند ماهيچه‌ها، تحليل مي‌روند. همزمان با بلوغ انسان،ماده چربي سفيد رنگي بنام ميلين اطراف بافت سلولي رشد مي‌کند. افزايش ميلين ضروري است و به ياد گيري کمک زيادي مي‌کند.کار و تمرين زياد در کنار تغذيه مناسب به تکوين مغز کمک مي‌کند.

منبع: تهران امروز